Keman Tarihçesi – Türk Kültüründe Keman

Viyolon ismiyle de bilinen keman, dört telden oluşan violin çalgı ailesinin bir parçasıdır. Bu tür çalgıların en küçüğü olarak da bilinen keman, yayla çalınmaktadır. Aynı zamanda yaylı çalgılar kategorisinin de aralıklı ses bakımından en geniş özelliğe sâhiptir. Keman, ilk olarak on altıncı yüzyıl içerisinde Avrupa’da üretilmeye başlanmıştır. Göğüs kısmı köknar ağacından, sırt ve yan kısımları da akçaağaçtan yapılmaktadır. Kemanda dört adet tel bulunmaktadır. Bunlar pesten tize doğru şu şekilde sıralanmaktadır:

• Sol
• Re
• La
• Mi

Bilinen ilk kemanlar İtalyan şehir devletinde ortaya çıkmışlardır. Bu dönemde, Fransa’nın başkenti Paris’te de ilk numuneler görülmeye başlanmıştır. Kemanların farklı boyutları olsa da, genel itibarıyla tekneleri otuz altı santimetre, uzunlukları da altmış santimetre civârındadır.

Keman Türleri ve Çeşitleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için Keman Türleri ve Çeşitleri başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Müzik âletleri arasında oldukça mümtaz bir yere sâhip olan keman, eşsiz bir tınıyı bünyesinde bulundurmaktadır. Sesleri itibariyle de bireylere daha duygusal gelmektedir.

Kemanlar, ilk kez tam olarak nerede modern anlamda kullanıldı bilinmiyor. Ancak kemana benzer yapıdaki diğer çalgı âletleri, Avrupa’nın birçok coğrafyasında farklı isimlerle kullanılmaktaydı. Sözgelimi İngiltere’de Fidele ismiyle, Fransa’da Viol ismiyle ve İtalyanlar arasında Lira da Breci ismiyle müzik âletleri kullanılmaktaydı. Bunların hepsi, tıpkı keman gibi yaylı çalgılar ailesine ait ürünlerdir. Keman hakkında ileri sürülen bir görüş de, bu müzik âletinin İslâm kültüründe yer alan rebablardan neşet ettiğidir. Fakat bilinen gerçek, 1500 ve 1600’lü yıllarda, günümüzde kullanılan şekliyle kemanın üretildiğidir.

Şeklî itibarıyla günümüzdeki formuna yakın olarak Paolo Maggini, Antonio Stradivarius, Nicolo Amati ve Giuseppe Guarneru isimli ustalar üretim yapmışlardır. 1800’lü yıllara gelindiğindeyse, kemanın daha da modernleştirilerek ufak tefek değişikliğe uğradı ve böylece şu an bilinen şekliyle keman da ortaya çıkmış oldu. Tarihsel anlamda geçmişine bakıldığında, bir müzik âleti olmasının yanı sıra kemanın orkestrada kullanılması oldukça erken döneme rastlamaktadır. Buna göre St. Riggo ve Corteccia’de keman, orkestra üyesi olarak görev yapmıştır. Üstelik tarih henüz 1565 senesidir.

İtalyanların başlatmış oldukları modern keman yapımı işi, on dokuzuncu yıllara gelindiğinde Fransızların eline geçti. Kemanın daha iyi ses vermesi ve randımanlı çalışması için kimi değişiklikler öngören Fransız ustalar, yaptıkları eklemeler ve çıkarmalarla modern kemanı da ortaya çıkarmış oldular. Günümüzde artık kemanlar, eğitim amacıyla çocuklar için de üretilebilmektedir. Bu modeller, görece daha ufak boyutlara sâhiplerdir.

Türk Kültürü’nde Keman

Kemanın ortaya çıkışı ile anlatılanlardan bir diğeri de, bir Türk çalgısı olan kemençeden esinlenerek yapıldığıdır. Bilindiği gibi kemençe, eski Türk boylarından Oğuzlara ait bir çalgı türüdür. Bununla birlikte Kanunî Sultan Süleyman’ın sadrazamı, damadı ve en yakın arkadaşı olarak bilinen devşirme İbrahim Paşa’nın da keman çaldığı bilinmektedir.

İslâm kültüründe yer alan rebab çalgısı, kemanın ortaya çıkmasından sonra etkisini kaybetmiş ve yerini kemana bırakmıştır. Kanunî Sultan Süleyman’dan sonra da sarayda keman kullanılmaya devam etmiştir. Hatta keman, elit bir çalgı olarak I. Mahmut Dönemi’nde yaygınlaşmıştır. Bu dönemde yaygınlaşmasını sağlayan sanatçıların başında Kör Kemanî Corci gelmektedir. Corci’den sonra Türk kemanına başkaca milletten insanlar çalmaya başlamış ve bu isimler oldukça ünlenmiştir.

Kültürümüzde ünlenen ve isimleri hâlâ daha bilinmekte olan kimi keman sanatçıları da bulunmaktadır. Bunlar arasında en ünlüleri Hakkı Derman, Sadi Işılay, Selahattin İnal, Reşat Erer, Kemanî Corci, Kemanî Aleksan Ağa, Kemanî Hızır Ağa, Kemanî Rıza Efendi ve Kemanî Memduh gibi isimlerdir.

Önemli Not: Bilgiler çeşitlik internet sayfalarından ve kaynaklardan derlenmiştir. Bu nedenle doğruluğu tartışmalıdır. Bilgi hatalarıyla ilgili düzeltmeleri, kaynakları ile birlik iletişim sayfasını kullanarak bize iletebilirsiniz. İletilen kaynaklara göre bilgiler en kısa sürede düzenlenecektir.